(Ερμηνευτική προσέγγιση ενός σημαντικού θεσμού με συχνότατη εφαρμογή στην καθημερινή διοικητική πρακτική)


Νομ. Συμβούλου του Κράτους.
Θέματα ΚΕΔΕ & Αστικού Κώδικα

Διάγραμμα μελέτης
Ι. Εισαγωγή.
ΙΙ. Έννοια και είδη συμψηφισμού.
ΙΙΙ. Προϋποθέσεις και διαδικασία συμψηφισμού μεταξύ Δημοσίου και ιδιωτών (Α. Διαδικαστικές προϋποθέσεις συμψηφισμού. Β. Ουσιαστικές προϋποθέσεις συμψηφισμού).
IV. Λοιπά ερμηνευτικά ζητήματα [Α. Ο συμψηφισμός μετά τη χορήγηση αναστολής και τη δυνατότητα καταβολής οφειλών σε δόσεις. Β. Παραγραφή και συμψηφισμός. Γ. Ο συμψηφισμός επί ειδικών νομικών καταστάσεων (α. Επί πτωχεύσεως, β. Επί ειδικής εκκαθάρισης κλπ., γ. Επί εφαρμογής του ν. 3869/10)].
V. Συνέπειες του συμψηφισμού.
VI. Ποινική δίωξη και διασφαλιστικά μέτρα επί συμψηφισμού.
VΙΙ. Δικαστική προστασία.
Ι. Εισαγωγή.
1. Είναι κοινώς γνωστή η ιδιαίτερη σημασία αλλά και η ευρύτατη εφαρμογή του θεσμού του συμψηφισμού στις έννομες σχέσεις τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημοσίου δικαίου. Ωστόσο, εξίσου σημαντικά είναι και τα ερμηνευτικά ζητήματα που γεννώνται κατά τη λειτουργία του θεσμού, τα οποία έχουν απασχολήσει κατά καιρούς τη σχετική νομολογία και θεωρία και τα οποία θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε στο παρόν άρθρο.
2. Ως γνωστόν, ο συμψηφισμός αποτελεί κλασσικό θεσμό του Αστικού Δικαίου και, ως αποσβεστικός λόγος των ενοχών, περιλαμβάνεται στο δεύτερο Βιβλίο του Αστικού Κώδικα (άρθρα 440 έως 452 Α.Κ.).
Ο ίδιος θεσμός, όμως, προβλέπεται και στον Κώδικα Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων (Κ.Ε.Δ.Ε., ν.δ. 356/1974) και ειδικότερα στο άρθρο 83, όπως αντικαταστάθηκε και ισχύει σήμερα μετά την ισχύ του άρθρου 11 του ν. 3943/2011 (ΦΕΚ Α’ 66/31.3.2011), αλλά και με νεότερες νομοθετικές ρυθμίσεις(1) .
3. Έτσι, όταν το Δημόσιο είναι ταυτοχρόνως δανειστής και οφειλέτης, αναγόμεθα, κατ’ αρχήν, στο ρυθμιστικό πλαίσιο των άρθρων 83 του Κ.Ε.Δ.Ε. και 42, 48 και 53 του ν. 4174/2013 (Κ.Φ.Δ.), οι διατάξεις των οποίων εισάγουν θεσμικές ιδιαιτερότητες σε σχέση με τα προβλεπόμενα από τις γενικές διατάξεις, ωστόσο, οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα έχουν εφαρμογή και επί των συμψηφισμών που διενεργούνται με το Δημόσιο, πλην όμως, πάντα με την απαραίτητη προϋπόθεση ότι δεν αντίκεινται στις προαναφερθείσες ή σε άλλες ειδικές διατάξεις (βλ. άρθρο 83§7 Κ.Ε.Δ.Ε.) (2) .

ΙΙ. Έννοια και είδη συμψηφισμού.

1. Ο συμψηφισμός επιφέρει αναδρομικά την απόσβεση ληξιπρόθεσμων, αμοιβαίων και ομοειδών απαιτήσεων μεταξύ δύο προσώπων, από την ημέρα που οι απαιτήσεις αυτές συνυπήρξαν(3) και στην έκταση που αλληλοκαλύπτονται, χωρίς να χωρήσει καταβολή χρημάτων, δηλαδή, απλώς με τον συνυπολογισμό των εν λόγω απαιτήσεων (βλ. άρθρα 440, 441 Α.Κ., 83 Κ.Ε.Δ.Ε, ΣτΕ 330/18, 3765/13, 2164/12, ΑΠ 1962/17, 782/14, 2111/14, 1914/11, 1487/08 κ.ά.)(4) .
2. Συνεπώς, ο συμψηφισμός δεν συνιστά απλώς λόγο απόσβεσης της κύριας απαίτησης, αλλ’ αποτελεί συγχρόνως και μέσο ικανοποίησης της υφιστάμενης ανταπαίτησης, δηλαδή συνιστά ιδιότυπο τρόπο απόσβεσης των εκατέρωθεν ομοειδών απαιτήσεων και, υπ’ αυτή την έννοια, έχει μικτό χαρακτήρα διαφοροποιούμενος τόσο από την καταβολή, όσο και από τις άλλες μορφές απόσβεσης των ενοχών (βλ. Α. Γεωργιάδη – Μ. Σταθόπουλο, Αστικός Κώδ., υπό άρθρο 440, ΝΣΚ 634/02, 530/96 κ.ά.).
3. Με τον συμψηφισμό επέρχεται αφενός μεν οικονομία χρόνου και απλούστευση των συναλλαγών (με την αποφυγή άσκοπης μετάστασης αγαθών), αφετέρου δε προνομιακή ικανοποίηση του δανειστή, ο οποίος ικανοποιεί την απαίτησή του μονομερώς και χωρίς να συντρέχει με άλλους δανειστές, ενώ εξασφαλίζεται και ο οφειλέτης από τυχόν αφερεγγυότητα του δανειστή του, μετά την προς αυτόν εξόφληση της οφειλής του (βλ. Α. Γεωργιάδη – Μ. Σταθόπουλο ό.π., ΝΣΚ 530/96).
4. Ο συμψηφισμός προϋποθέτει είτε σχετική –απευθυντέα και μη ανακλητή- πρόταση (δήλωση) ενός εκ των μερών (μονομερής)(5) είτε προηγούμενη συμφωνία αμφοτέρων των μερών στο πλαίσιο του άρθρου 361 Α.Κ. (συμβατικός)(6). Με τον συμψηφισμό δεν διενεργείται αναγκαστική εκτέλεση προς είσπραξη των απαιτήσεων που απορρέουν από τους οικείους νόμιμους τίτλους(7) , αλλ’ οι εκατέρωθεν απαιτήσεις αποσβένονται με λογιστικό συνυπολογισμό αυτών, καθ’ υποκατάσταση της καταβολής των οφειλής (ΣτΕ 2164/12, 3144/94, 3169/92).
Ο μονομερής συμψηφισμός συνιστά διαπλαστικό δικαίωμα των μερών καθόσον, από το χρονικό σημείο που οι αντίθετες απαιτήσεις συναντηθούν και συντρέχουν οι προϋποθέσεις του συμψηφισμού, κάθε μέρος έχει δικαίωμα να επιφέρει απόσβεση των αμοιβαίων απαιτήσεων με δήλωσή του, η οποία συνιστά μονομερή ουσιαστική δικαιοπραξία, που επιφέρει δεσμευτική διάπλαση των σχετικών εννόμων σχέσεων (ΑΠ 435/15, 363/14, 942/10, 943/10, 980/09). Χωρίς τη δήλωση συμψηφισμού οι αμοιβαίες απαιτήσεις διατηρούν στο ακέραιο την αυτοτελή νομική τους υπόσταση (ΑΠ 435/15, ΝΣΚ 101/02).
5. Η υφιστάμενη νομολογία, με βάση την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων (Α.Κ. 361), που κατοχυρώνεται από το άρθρο 5 του Συντάγματος, δέχεται παγίως ότι δεν αποκλείεται η δυνατότητα αποσβέσεως αντίθετων απαιτήσεων με συμψηφισμό κατόπιν συμφωνίας των μερών, το περιεχόμενο της οποίας καθορίζεται ελεύθερα από αυτά, ακόμη και κατά παρέκκλιση των διατάξεων που ισχύουν επί μονομερούς συμψηφισμού (βλ. ΑΠ 782/14, 1914/11, 1487/08).
Η εν λόγω σύμβαση περί συμψηφισμού είναι δυνατό να αφορά όχι αμοιβαίες απαιτήσεις, μεταξύ δύο προσώπων, αλλά αντίθετες απαιτήσεις ευρύτερου κύκλου προσώπων, ή μέλλουσες και ακόμη υπό αίρεση ή υπό προθεσμία απαιτήσεις, με αποτέλεσμα να επέρχεται η, λόγω συμψηφισμού, απόσβεση, μόλις εκείνες γεννηθούν και συνυπάρξουν (ΑΠ 411/14, 1914/11, 769/04, 906/96).
6. Ωστόσο, η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων, κατ’ αρχήν, δεν ευρίσκει ευχερώς ελεύθερο χώρο ανάπτυξης στο πεδίο του Δημοσίου Δικαίου, όπου προέχει η εφαρμογή της αρχής της νομιμότητας (βλ. Σ. Φλογαΐτη, Η διοικητική σύμβαση, 1991, παρ. 30, 31, Χ. Μουκίου, Η αρχή της νομιμότητας και οι συμβάσεις του Δημοσίου ΔιΔικ 1997, σελ. 283 επ.). Παρά ταύτα, γίνεται δεκτό ότι το Δημόσιο επιτρέπεται να συνομολογεί συμβατικούς όρους, που υπηρετούν καλύτερα τα συμφέροντά του σε σχέση με τις υφιστάμενες νομοθετικές προβλέψεις.
Απεναντίας, δεν επιτρέπεται η συνομολόγηση όρων, που καθιστούν χείρονα τη θέση του Δημοσίου, εκτός αν αυτό προβλέπεται σε ειδική νομοθετική ρύθμιση ή, εφόσον οι όροι αυτοί άγουν σε προσφορότερη εξυπηρέτηση της λειτουργίας των δημοσίων υπηρεσιών ή υπηρετούν νομοθετημένο δημόσιο σκοπό (βλ. άρθρο 129 του ν. 4270/14, ΝΣΚ 156/17, 155/16, 197/16, 374/12, 71/06, 188/01, 166/96, Ε. Σπηλιωτόπουλο, Εγχειρ. Διοικητ. Δικαίου, εκδ. 2001, σελ. 205).
7. Άρα, ενόψει των ανωτέρω παραδοχών, θεωρώ ότι ενδεχόμενες συμβατικές αποκλίσεις από τους νομοθετημένους κανόνες περί του συμψηφισμού με το Δημόσιο, δεν πρέπει να αποκλείονται a priori, πλην όμως είναι επιτρεπτές μόνον, εφόσον κινούνται στα στενά πλαίσια των κριτηρίων που μόλις προεκτέθηκαν(8) .

ΙΙΙ. Προϋποθέσεις και διαδικασία συμψηφισμού μεταξύ Δημοσίου και ιδιωτών.

Οι προβλεπόμενες προϋποθέσεις του ως άνω συμψηφισμού διακρίνονται σε διαδικαστικές και ουσιαστικές, ως ακολούθως:

Α. Διαδικαστικές προϋποθέσεις συμψηφισμού.

1. Ο ιδιώτης μπορεί να ζητήσει τη διενέργεια συμψηφισμού απαιτήσεων και χρεών προς το Δημόσιο, υποβάλλοντας σχετική έγγραφη δήλωση (πρόταση) στην αρμόδια, για την είσπραξη του χρέους του, φορολογική αρχή (άρθρο 83§1 Κ.Ε.Δ.Ε.). Ο τρόπος αυτός πρότασης του συμψηφισμού είναι αποκλειστικός, συνεπώς δεν μπορεί να προταθεί συμψηφισμός για πρώτη φορά με προσφυγή ή ανακοπή ενώπιον Δικαστηρίου (ΣτΕ 3352/94, 3824/87).
Πάντως, κατ’ εξαίρεση έχει κριθεί ότι, στην περίπτωση που το χρέος δεν είναι βεβαιωμένο, αλλ’ η αναγνώριση και καταψήφισή του επιδιώκεται δικαστικά από το Δημόσιο, είναι δυνατή η, από τον εναγόμενο οφειλέτη, πρόταση, υπό τις προϋποθέσεις των διατάξεων των άρθρων 441 και 442 ΑΚ, προς συμψηφισμό της ανταπαίτησής του κατά του Δημοσίου, έστω και αν δεν αποδεικνύεται με τελεσίδικη δικαστική απόφαση ή άλλο δημόσιο έγγραφο, με ένσταση ενώπιον του Δικαστηρίου, καθόσον, τυχόν αποκλεισμός της πιο πάνω δυνατότητας, θα ήταν αντίθετος με την αρχή της ισότητας των διαδίκων (ΑΠ 782/14)(9) .
2. Με τις ίδιες προϋποθέσεις του άρθρου 83§1 επιτρέπεται ο συμψηφισμός ανταπαιτήσεων κατά του Δημοσίου με χρέη προς αυτό, τα οποία καταβάλλονται με ταυτόχρονη υποβολή δήλωσης φόρου ή άλλου εσόδου (π.χ. φ.π.α.(10), τέλη χαρτοσήμου, φόρος μισθωτών υπηρεσιών κλπ.), πλην όμως, η δήλωση συμψηφισμού, που υποβάλλεται μετά τη λήξη της προθεσμίας υποβολής της φορολογικής δήλωσης, δεν απαλλάσσει τον οφειλέτη από τις συνέπειες της εκπρόθεσμης υποβολής της, όπως πρόστιμα, τόκους, πρόσθετους φόρους κλπ. (άρθρο 83§3 Κ.Ε.Δ.Ε.).
3. Απεναντίας, το Δημόσιο μπορεί να προκαλέσει τον συμψηφισμό και αυτεπαγγέλτως (άρθρο 83§2 εδ. 2 Κ.Ε.Δ.Ε.), δηλαδή ο προϊστάμενος της αρμόδιας φορολογικής αρχής, όταν διαπιστώσει τη συνδρομή των προϋποθέσεων του συμψηφισμού, έχει δικαίωμα να προχωρήσει μόνος του στη διαδικασία συμψηφιστικής απόσβεσης των αμοιβαίων απαιτήσεων με έκδοση σχετικής πράξης, χωρίς να απευθύνει καν δήλωση συμψηφισμού στον ιδιώτη (ΝΣΚ 120/15) (11).
4. Η ιδιότυπη αυτή δυνατότητα του Δημοσίου προς διενέργεια αυτεπάγγελτου συμψηφισμού αποσκοπεί στην έγκαιρη είσπραξη των δημοσίων εσόδων, στην οικονομία χρόνου και δαπάνης, αλλά και στην αποφυγή των δυσμενών συνεπειών της αφερεγγυότητας του οφειλέτη του (ΣτΕ 2164/2012, 7μ.). Με την ίδια απόφαση του ΣτΕ κρίθηκε επίσης ότι η εξαιρετική αυτή δυνατότητα του αυτεπάγγελτου συμψηφισμού δεν αντίκειται σε διατάξεις του Συντάγματος (παρά τις διατυπωθείσες, κατά καιρούς, αιτιάσεις για ειδική μεταχείριση του Δημοσίου).
Κατά συνέπεια, το Δημόσιο, στις περιπτώσεις που ο οφειλέτης του είναι και δανειστής του, συντρέχουν δε και οι απαιτούμενες ουσιαστικές προϋποθέσεις, δύναται, άνευ άλλου, να προβαίνει σε αυτεπάγγελτο συμψηφισμό και μάλιστα να παρακρατεί απαίτηση του οφειλέτη του προκειμένου να εξοφληθούν συμψηφιστικά οι οφειλές αυτού προς το Δημόσιο (ΝΣΚ 229/17, 120/15, 634/02, 530/96).

Β. Ουσιαστικές προϋποθέσεις συμψηφισμού.

1. Βασική προϋπόθεση για τη διενέργεια του συμψηφισμού, προβλεπόμενη στο άρθρο 440 του Αστικού Κώδικα, είναι η ύπαρξη αμοιβαίων και ομοειδών (12) απαιτήσεων Δημοσίου και ιδιώτη, δηλαδή, ο οφειλέτης του Δημοσίου πρέπει να έχει ταυτόχρονα και χρηματική ανταπαίτηση εναντίον του, κατά το χρόνο του συμψηφισμού, χωρίς να απαιτείται οι δύο αντίθετες απαιτήσεις να προέρχονται από την ίδια αιτία ή να απορρέουν από την ίδια έννομη σχέση (ΣτΕ 330/18 7μ., 3765/13, 2164/12 7μ., 1877/09 7μ., 2244/09, 2006/2001, 2864/96, 1555/96, 3144/94, 3490-1/92, 3169/92 7μ., 3328-9/91, ΑΠ 132/17, 435/15, 820/15, 2111/14).
Εξυπακούεται ότι βασικό στοιχείο του συμψηφισμού είναι η ύπαρξη και η εγκυρότητα των συμψηφιζομένων απαιτήσεων, κατά το χρόνο επίκλησης αυτού, χωρίς να χωρίς να εξετάζεται ο μετέπειτα διαρρέων χρόνος από την άποψη του αποτελέσματος που ήδη επήλθε (ΑΠ 132/17, 633/15, 1617/09).
2. Η έλλειψη του στοιχείου της αμοιβαιότητας των αντίθετων απαιτήσεων καθιστά, κατά κανόνα, αδύνατη την εκπλήρωση του συμψηφισμού. Τούτο, άλλωστε, προκύπτει ευθέως και από τη διάταξη του άρθρου 83§1, που προβλέπει συμψηφισμό μεταξύ απαιτήσεων και χρεών του Δημοσίου (13).
Συνεπώς, δεν συμψηφίζονται σε καμία περίπτωση απαιτήσεις του ιδιώτη κατά του Δημοσίου με οφειλές του ιδιώτη, που είναι μεν βεβαιωμένες στις Δ.Ο.Υ., αλλά δεν είναι οφειλές προς το ίδιο το Δημόσιο, αλλά προς τρίτα πρόσωπα, όπως σε Δήμους, Ασφαλιστικά Ταμεία, ΝΠΔΔ κλπ. (βλ. Δ.Ε.Α. 804/16, Εγκ. Υπ. Οικον. ΠΟΛ 1022/12).
Επίσης, δεν χωρεί συμψηφισμός φόρου μισθωτών υπηρεσιών από τον εργοδότη, διότι δεν συντρέχει η κατ’ άρθρο 440 A.K. απαιτούμενη αμοιβαιότητα των απαιτήσεων, καθόσον, η υποχρέωση απόδοσης των παρακρατηθέντων φόρων αποτελεί εκπλήρωση φορολογικής υποχρέωσης τρίτων, δηλαδή των μισθωτών και όχι ιδίας φορολογικής υποχρέωσης του υποχρέου σε παρακράτηση (ΣτE 2084/00, 1841/00, 1617, 1313/94, 962/92, 3826/87, ΝΣΚ 244/12).
Ωστόσο, εάν οι οφειλές του ιδιώτη αποτελούν έσοδα του Δημοσίου, τότε επιτρέπεται ο αυτεπάγγελτος συμψηφισμός τους με οφειλές του Δημοσίου προς αυτόν, έστω και αν τα έσοδα αυτά προορίζονται, κατά το νόμο, για τη χρηματοδότηση τρίτου προσώπου (ΟλΝΣΚ 398/13).
3. Εξάλλου, κατά το άρθρο 483§2 Α.Κ., επί ενοχής εις ολόκληρον, ο συνοφειλέτης είναι δυνατό να προβάλει προς συμψηφισμό μόνο δική του ανταπαίτηση κατά του δανειστή του και όχι ανταπαίτηση άλλου συνοφειλέτη, έστω και με τη συγκατάθεση εκείνου (Ε.Α. 5882/96 ΕλλΔνη 1997, 1673, ΠΠρΑθ. 617/11 Nomos).
4. Αξιομνημόνευτη είναι και η πρόσφατη κρίση του Συμβουλίου της Επικρατείας, κατά την οποία ο συμψηφισμός της φορολογικής οφειλής του ενός συζύγου έναντι του Δημοσίου με τη φορολογική απαίτηση του άλλου συζύγου κατά του Δημοσίου (ποσό εισπρακτέο ή επιστρεπτέο) δεν έχει έρεισμα σε διάταξη νόμου, άρα είναι ανεπίτρεπτος, ενόψει και της έλλειψης του στοιχείου της αμοιβαιότητας (ΣτΕ 330/18).
5. Τέλος, δεν μπορεί να προταθεί προς συμψηφισμό κατά της απαίτησης του δανειστή, απαίτηση του οφειλέτη του κατά τρίτου, με την οποία ναι μεν στη συνέχεια βαρύνεται λόγω διαδοχής ο δανειστής, από χρόνο όμως κατά τον οποίο η απαίτηση είχε ήδη παραγραφεί, ενώ και αντιστρόφως ο οφειλέτης δεν μπορεί να προτείνει προς συμψηφισμό ανταπαίτησή του κατά απαίτησης που ο δανειστής του απέκτησε εναντίον του από άλλον, σε χρόνο όμως που και πάλι η απαίτηση του οφειλέτη του είχε παραγραφεί, αφού στις περιπτώσεις αυτές οι απαιτήσεις δεν ήταν αμοιβαίες μεταξύ των ίδιων προσώπων κατά το χρόνο κατά τον οποίο συνυπήρξαν πριν από τη συμπλήρωση της παραγραφής (ΑΠ 2111/14).


(Συνεχίζεται στο επόμενο τεύχος)


_______________________________________________
(1) Βλ. άρθρα 7§9 του ν. 4224/2013 και 60§9α του ν.4370/2016. Εξάλλου, Στο άρθρο 42 του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας (Κ.Φ.Δ., ν. 4174/2013), προβλέπεται ότι, εάν ο φορολογούμενος δικαιούται επιστροφή φόρου, η Φορολογική Διοίκηση, αφού συμψηφίσει τους οφειλόμενους από τον φορολογούμενο φόρους με το ποσό προς επιστροφή, προβαίνει στην επιστροφή της τυχόν προκύπτουσας διαφοράς (παράγρ. 1) και ότι με έγγραφη δήλωση που περιλαμβάνεται στην αίτηση επιστροφής του φορολογουμένου, το επιστρεπτέο ποσό παρακρατείται με σκοπό το συμψηφισμό του με μελλοντικές οφειλές του φορολογουμένου (παράγρ. 3). Περαιτέρω, στο άρθρο 48§2 του ίδιου Κώδικα προβλέπεται ο συμψηφισμός απαιτήσεων του Δημοσίου με ρητή αναφορά στο άρθρο 83 του Κ.Ε.Δ.Ε. Ως έχει κριθεί, από το συνδυασμό των πιο πάνω διατάξεων, ο αυτεπάγγελτος συμψηφισμός καθίσταται υποχρεωτικός, όταν πρόκειται για επιστροφή φορολογικών και τελωνειακών εσόδων (βλ. ΝΣΚ 120, 121/15).

(2) Έτσι, και κατά τη διενέργεια συμψηφισμού με το Δημόσιο δεν επιτρέπεται ο συμψηφισμός ακατάσχετης απαίτησης (Α.Κ. 451, ΝΣΚ 120/15, 505/06), εκτός αν προβλέπεται με ρητή διάταξη νόμου ή κατά απαίτησης που προέρχεται από αδίκημα που διαπράχθηκε με δόλο (Α.Κ. 450), ούτε δήλωση συμψηφισμού με αίρεση ή προθεσμία (Α.Κ. 444) κλπ.

(3) Ως προς την αναδρομικότητα των αποτελεσμάτων του συμψηφισμού, βλ. άρθρα 441 Α.Κ. και 83§4 Κ.Ε.Δ.Ε. Όμως, αξιοσημείωτη εξαίρεση στην εν λόγω αναδρομικότητα (αλλά μόνον εις ό,τι αφορά στα αποτελέσματα του συμψηφισμού επί των παραχθέντων τόκων), εισάγει η διάταξη του δεύτερου εδαφίου του άρθρου 53§2 του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας (ν. 4174/2013), που προβλέπει ότι, εάν το επιστρεπτέο, ως αχρεωστήτως καταβληθέν, ποσό φόρου συμψηφιστεί με άλλες οφειλές, το ποσό θεωρείται ότι επιστράφηκε κατά το χρόνο διενέργειας του συμψηφισμού. Άρα, οι ήδη, εκατέρωθεν, παραχθέντες τόκοι δεν αποσβένονται αναδρομικά από το χρόνο που συνυπήρξαν οι συμψηφιζόμενες απαιτήσεις, παύει, ωστόσο, η περαιτέρω τοκοφορία από τη χρονική στιγμή της συμψηφιστικής απόσβεσης αυτών.

(4) Παράδειγμα: Ο Α οφείλει στον Β 20.000 Ευρώ και ο Β οφείλει στον Α 15.000 Ευρώ. Μετά την υποβολή της δήλωσης συμψηφισμού, ο Α θα οφείλει στον Β 5.000 Ευρώ και ο Β δεν οφείλει στον Α απολύτως τίποτε. Εννοείται ότι, αν οι αντίθετες οφειλές ήταν ισόποσες, τότε μετά τον συμψηφισμό επέρχεται πλήρης απόσβεση αμφοτέρων των οφειλών.

(5) Ο συμψηφισμός δεν επέρχεται αυτοδικαίως, από της συνδρομής των προϋποθέσεων του άρθρου 440 Α.Κ., αλλά η επέλευσή του απαιτεί προσθέτως και την επίκλησή του, δηλαδή, δήλωση του ενός από τους δικαιούχους προς το δικαιούχο της άλλης (ΑΠ 435/15). Βλ. και την αναλυτική μονογραφία του Ι. Καρακατσάνη, «Ο συμψηφισμός με μονομερή δικαιοπραξία».

(6) Βλ. ΑΠ 782/14, 1914/11 κ.ά.

(7) Δοθέντος ότι ο συμψηφισμός δεν συνιστά εκτέλεση, συνάγεται ότι η διενέργεια αυτού δεν προσκρούει στις διατάξεις που απαγορεύουν ή περιορίζουν την εκτέλεση κατά του Δημοσίου (ΣτΕ 3169/92, 3328/91) ή αξιώνουν αμετάκλητη απόφαση κατ’ αυτού (ΣτΕ 3144/94).

(8) Τέτοια περίπτωση θα μπορούσε να θεωρηθεί και η δέσμευση που αναλαμβάνεται με την έγγραφη δήλωση του φορολογουμένου, που προβλέπεται στο άρθρο 42§3 Κ.Φ.Δ., (βλ. υποσημ. 1), με την οποία καθίσταται επιτρεπτή η παρακράτηση από το Δημόσιο επιστρεπτέου ποσού φόρων, με σκοπό το συμψηφισμό του με μελλοντικές οφειλές του φορολογουμένου (δηλ. κατά παρέκκλιση από τις γενικώς προβλεπόμενες προϋποθέσεις του συμψηφισμού).

(9) Επίσης, κατά τη νομολογία, ο περί γενόμενου συμψηφισμού ισχυρισμός, ως αποσβεστικός λόγος των ενοχών, παραδεκτά προτείνεται ως λόγος ανακοπής κατά της διοικητικής εκτέλεσης (ΑΠ 363/14) και εν γένει κατά της εκτέλεσης (ΑΠ 253/02, 622/99).

(10) Βλ. ΣτΕ 1877/09.

(11) Ωστόσο με το άρθρο 60 παρ. 9α του ν. 4370/2016 (ΦΕΚ Α’ 37/7.3.2016) προστέθηκε εξαιρετική διάταξη στο άρθρο 83 του Κ.Ε.Δ.Ε. (παράγρ. 2α), στην οποία ορίζεται ότι: «Δεν επιτρέπεται ο αυτεπάγγελτος συμψηφισμός χρηματικών απαιτήσεων, που επιδικάζονται σε βάρος του Ελληνικού Δημοσίου από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 41 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, λόγω διαπίστωσης παραβιάσεων της Σύμβασης αυτής ή των Πρωτοκόλλων της, εξαιρουμένων των απαιτήσεων που επιδικάζονται για την παραπάνω αιτία προς αποκατάσταση υλικής ζημίας».

(12) Ομοειδείς είναι οι απαιτήσεις, αν τα αντικείμενά τους έχουν τα ίδια γνωρίσματα (π.χ. χρηματικές απαιτήσεις), το δε ομοειδές των απαιτήσεων κρίνεται κατά το χρόνο που υποβάλλεται η πρόταση συμψηφισμού (βλ. Α. Γεωργιάδη, Ενοχ. Δίκαιο 1999, σελ. 495, ΑΠ 435/15).
(13) Βλ. Πρ. Παυλόπουλο, Συμψηφισμός κατά Δημοσίου κλπ., Δ.Ε.Ε. 1996, σελ. 776, όπου αποκρούει τη δυνατότητα συμψηφισμού φορολογικών χρεών προς το Δημόσιο με απαιτήσεις του οφειλέτη κατά του Οργαν. Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων (Ο.Α.Ε.).