Επικαρπία.- Αρση κατάσχεσης επικαρπίας μετά τον θάνατο του επικαρπωτή.

Υπ. Οικ. 1121961/8.12.2008/Πολ. 1161

Σας κοινοποιούμε τις 560/06 και 163/08 Γνωμοδοτήσεις του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, οι οποίες έγιναν δεκτές από τον Υφυπουργό Οικονομίας και Οικονομικών, προκειμένου να λάβετε γνώση και να ενεργείτε σύμφωνα με αυτές.

Με τις γνωμοδοτήσεις αυτές έγιναν δεκτά τα ακόλουθα:

Από το συνδυασμό των διατάξεων 1167 Α.Κκαι 36§1 ΚΕΔΕ καθώς και των διατάξεων των άρθρων 88 παρ 1, 2 και 4 ν. 2362/1995 (περί Δημοσίου Λογιστικού),και263, 265, 1273 και 1280 Α.Κ,προκύπτει ότι:

Η επικαρπία, εφόσον δεν ορίστηκε διαφορετικά, αποσβήνεται αυτοδικαίως με το θάνατο του επικαρπωτή.

Σε περίπτωση που έχει επιβληθεί κατάσχεση από το Δημόσιο σε επικαρπία ακινήτου οφειλέτη, μετά το θάνατο αυτού, και εφόσον κατά τα ανωτέρω επέρχεται αυτοδικαίως απόσβεση αυτής, εκλείπει πλέον το αντικείμενο της επιβληθείσας κατάσχεσης.

Το Δημόσιο, στην προκειμένη περίπτωση, οφείλει, μετά το θάνατο του επικαρπωτή και κατόπιν αίτησης του έχοντος έννομο συμφέρον πρώην ψιλού κυρίου και νυν πλήρους κυρίου, να προβεί στην άρση της κατάσχεσης της αποσβεσθείσας επικαρπίας, με επιμέλεια του οργάνου που την επέβαλε, δηλαδή του Προϊστάμενου της αρμόδιας ΔΟΥ. Η κατά τα ανωτέρω άρση της κατάσχεσης της επικαρπίας δεν αναιρεί τη διακοπή της παραγραφής των χρεών για τα οποία επιβλήθηκε η κατάσχεση.


Γνωμοδότηση 560/06
ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΤΜΗΜΑ Β'
Συνεδρίαση της 12-12-2006

Σύνθεση 
Πρόεδρος : Χρήστος Τσεκούρας, Αντιπρόεδρος Ν.Σ.Κ.
Νομικοί Σύμβουλοι  : Αλ. Τζεφεράκος Αντιπρόεδρος Ν.Σ.Κ.,
Νικ. Κατσίμπας, Σπ. Δελλαπόρτας, Σωτ.Παπαγεωργακόπουλος, Κων. Καπότας, Πετρ.Τριανταφυλλίδης, Ηλ.Ψώνης, Χρυσ. Αυγερινού
Εισηγητής :   Ευθύμιος Τσάκας, Πάρεδρος Ν.Σ.Κ

Αριθμός Ερωτήματος: Το υπ'αριθμ. 1045714/3178/Γ-0016/7-7-2006 έγγραφο της 16ης Διευθύνσεως (Εισπράξεως Δημοσίων Εσόδων) του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών.

Περίληψη Ερωτήματος: Ερωτάται: Εάν, μετά την επιβολή κατασχέσεως του Δημοσίου επί του εμπραγμάτου δικαιώματος της επικαρπίας αποβιώσει ο επικαρπωτής, το Δημόσιο οφείλει να προβεί σε άρση της επιβληθείσης κατασχέσεως (και σε καταφατική περίπτωση, ποιο είναι το αρμόδιο όργανο ο προϊστάμενος της Δ.Ο.Υ. ή το Ν.Σ.Κ.), ή εάν τούτο δεν είναι αναγκαίο, καθ' όσον με τον θάνατο του επικαρπωτή επέρχεται αυτοδικαίως απόσβεση της επικαρπίας και ως εκ τούτου εκλείπει το αντικείμενο της κατασχέσεως.

Επί του ανωτέρω ερωτήματος το Β' Τμήμα του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους εγνωμοδότησε ως εξής:

1. Στο άρθρο 1167 του Α.Κ. ορίζονται τα εξής:
«Η επικαρπία, ενόσω δεν ωρίσθη άλλως, αποσβέννυται δια του θανάτου του επικαρπωτού».
Επίσης στο άρθρο 36 παρ.1 του ΚΕΔΕ ορίζονται τα εξής:
«Η κατάσχεσις ακινήτων ενεργείται εγγράφω παραγγελία του Διευθυντού του Δημοσίου Ταμείου υπό δικαστικού κλητήρος ή υπαλλήλου του Δημοσίου Ταμείου, επί παρουσία ενός ενηλίκου μάρτυρος».
2. α) Εν προκειμένω - όπως προκύπτει από το τεθέν πραγματικό του ερωτήματος από την ερωτώσα Διεύθυνση - στην Δ.Ο.Υ. Ν. Ηρακλείου βεβαιώθηκε σε βάρος του οφειλέτη Αντωνίου Παύλου χρέος, το οποίο σήμερα ανέρχεται σε 139.959,69 ευρώ. Με το υπ' αριθμ. 6979/30.12.1992 συμβόλαιο του συμβ/φου Αθηνών Ιωάννη Γουβέλη, ο οφειλέτης μετεβίβασε την ψιλή κυριότητα ακινήτου του στην εγγονή του Ελένη Πανταζοπούλου, παρακρατώντας την επικαρπία αυτού υπέρ του ιδίου και της συζύγου του. Για τη διασφάλιση της απαιτήσεως αυτής η ανωτέρω Δ.Ο.Υ. επέβαλε την υπ' αριθμ. 7375/3.3.1994 κατάσχεση επί του εμπραγμάτου δικαιώματος της επικαρπίας του ανωτέρω ακινήτου και στη συνέχεια εξέδωσε τα υπ' αριθμ. 2132/3.2.1999 και 18530/16.3.2003 προγράμματα πλειστηριασμού. Στις 15.8.1996 ο οφειλέτης απεβίωσε και οι κληρονόμοι αυτού (σύζυγος και τέκνα) απεδέχθησαν την κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής, ενώ ακολούθως συνέταξαν την υπ' αριθμ. 9090/20.3.1997 έκθεση απογραφής κληρονομιαίας περιουσίας. Στις 5.11.2002 απεβίωσε και η σύζυγος του οφειλέτη. Με την υπ' αριθμ. πρωτ.706/13.1.2006 αίτηση της η εγγονή του θανόντος οφειλέτη και ψιλή κυρία του ακινήτου εζήτησε την άρση της κατασχέσεως της επικαρπίας αυτού.

Β) Κατά το άρθρο 1167 Α.Κ. μετά τον θάνατο του επικαρπωτή επέρχεται αυτοδικαίως απόσβεση του εμπραγμάτου δικαιώματος της επικαρπίας, επί της οποίας επεβλήθη η κατάσχεση - εφ' όσον δεν ωρίσθη άλλως κατά την σύσταση της επικαρπίας -με αποτέλεσμα να εκλείπει πλέον το αντικείμενο της επιβληθείσης κατασχέσεως. Ανεξαρτήτως όμως της ανωτέρω αυτοδικαίας αποσβέσεως της επικαρπίας επιβάλλεται η άρση της επιβληθείσης κατασχέσεως, όταν το εμπράγματο δικαίωμα επί του οποίου επεβλήθη, έχει αποσβεσθεί. Και τούτο, διότι - εν όψει της ανάγκης ασφαλείας των συναλλαγών στο πεδίο των εμπραγμάτων δικαιωμάτων - απαιτείται αυξημένη τυπικότητα στην διαμόρφωση των νομικών σχέσεων. Η ανάγκη της βεβαιότητος σχετικώς με τις υπάρχουσες εμπράγματες σχέσεις επιβάλλει - τόσο για την εγγραφή κατασχέσεως επί του εμπραγμάτου δικαιώματος, όσο και για την άρση της κατασχέσεως - τυπική αλλά και ουσιαστική δημοσιότητα, προκειμένου οι τρίτοι να δύνανται να διαπιστώσουν με ασφάλεια, κατά τον χρόνο της συναλλαγής, τα εμπράγματα δικαιώματα, αφ' ετέρου δε να γνωρίζουν σε ποια από τα εμπράγματα δικαιώματα αυτά επισπεύδεται αναγκαστική εκτέλεση. Οι προεκτεθείσες αρχές (δημοσιότητος και ειδικότητος) επιβάλλουν την άρση της επιβληθείσης κατασχέσεως εκ μέρους του δανειστού, όταν το εμπράγματο δικαίωμα της επικαρπίας έχει αποσβεσθεί, δεδομένου ότι τυχόν διατήρηση της εγγραφής - έστω και κενής περιεχομένου - δύναται να δημιουργήσει εσφαλμένη εντύπωση σε τρίτους για την ύπαρξη ανυπάρκτου εμπραγμάτου δικαιώματος (επικαρπίας), καθώς επίσης και για την ύπαρξη κατασχέσεως επί άλλου εμπραγμάτου δικαιώματος (κυριότητος).

Υπό τα δεδομένα αυτά το Δημόσιο οφείλει να προβεί εν προκειμένω σε άρση της επιβληθείσης κατασχέσεως επί του εμπραγμάτου δικαιώματος της επικαρπίας, λόγω θανάτου του επικαρπωτή Αντωνίου Παύλου. Η άρση της ανωτέρω κατασχέσεως θα γίνει με επιμέλεια του οργάνου του επιβαλόντος την κατάσχεση, ήτοι του προϊσταμένου της Δ.Ο.Υ.  Νέου  Ηρακλείου,  σύμφωνα με την προβλεπομένη -   στις διατάξεις κανονισμού λειτουργίας των   Δ.Ο.Υ. (Π.Δ. 16/1989) - διαδικασία.

3. Κατ' ακολουθίαν των ανωτέρω επί των τεθέντων ερωτημάτων το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους (Β Τμήμα) εγνωμοδότησε ομοφώνως ότι: α) Η Δ.Ο.Υ. Νέου Ηρακλείου Αττικής οφείλει να προβεί σε άρση της επιβληθείσης κατασχέσεως επί του εμπραγμάτου δικαιώματος της επικαρπίας, λόγω θανάτου του επικαρπωτή και β) Η άρση της κατασχέσεως θα γίνει με επιμέλεια του επιβαλόντος την κατάσχεση προϊσταμένου της Δ.Ο.Υ. Νέου Ηρακλείου.


Γνωμοδότηση 163/2008
ΤΜΗΜΑ Β'
Συνεδρίαση της 1-4-2008

Σύνθεση :
Πρόεδρος : Αλέξανδρος Τζεφεράκος, Αντιπρόεδρος Ν.Σ.Κ., Προεδρεύων, κωλυομένου του Προέδρου του Τμήματος Χρήστου Τσεκούρα, Αντιπροέδρου Ν.Σ.Κ.
Νομικοί Σύμβουλοι : Νικόλαος Κατσίμπας, Σπυρίδων Δελλαπόρτας, Ανδρέας Φυτράκης, Πέτρος Τριανταφυλλίδης, Ηλίας Ψώνης, Βασιλική Δούσκα. Εισηγητής : Ευθύμιος Τσάκας, πάρεδρος Ν.Σ.Κ
Αριθμός Ερωτήματος: Τα υπ'αριθμ. 1045714/3178/Γ-0016/7-7-2006 και 1110502/8621/0016/29-3-2007 έγγραφα της 16ης  Διευθύνσεως (Εισπράξεως Δημοσίων Εσόδων) του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών.

Περίληψη Ερωτήματος: Ερωτάται: Εάν η εκ μέρους του Δημοσίου άρση της επιβληθείσης κατασχέσεως επικαρπίας, αποσβεσθείσης δια του θανάτου του επικαρπωτού (οφειλέτου) - κατόπιν αιτήσεως του πρώην ψιλού και ήδη πλήρους κυρίου - συνιστά λόγο αναδρομικής εξαλείψεως της επελθούσης, δια της επιβολής κατασχέσεως, διακοπής της παραγραφής κατ' άρθρο 88 παρ. 2 του ν. 2362/1995.

Επί του ανωτέρω ερωτήματος το Β' Τμήμα του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους εγνωμοδότησε ως εξής:

1.1.- Στο άρθρο 1167 του Α.Κ. ορίζονται τα εξής: «Η επικαρπία, ενόσω δεν ωρίσθη άλλως, αποσβέννυται δια του θανάτου του επικαρπωτού».

2. Επίσης στο άρθρο 88 παρ. 1 α του ν. 2362/1995 (περί Δημοσίου Λογιστικού - ΦΕΚ Α' 247) ορίζονται τα εξής: «Την παραγραφή χρηματικής απαιτήσεως του Δημοσίου διακόπτει: α) Η κατάσχεση περιουσιακού στοιχείου του οφειλέτη ή συνοφειλέτη ή τρίτου εγγυητή αυτών και ανεξάρτητα αν αυτή ενεργείται εις χείρας αυτών ή εις χείρας τρίτου».

Εξ' άλλου στο αυτό άρθρο 88 παρ. 2 του ιδίου ν. 2362/1995 (περί Δημοσίου Λογιστικού) ορίζονται τα εξής: «Η άρση της κατασχέσεως ή εξάλειψη υποθήκης ή ανάκληση άλλης πράξεως διοικητικής ή αναγκαστικής εκτελέσεως από τις ανωτέρω, υπό της αρμόδιας Δημόσιας Οικονομικής Υπηρεσίας ή άλλης αρμόδιας προς τούτο διοικητικής αρχής, κατόπιν αιτήσεως του οφειλέτη ή άλλου εκ των αναφερόμενων προσώπων στην παράγραφο 1 περίπτωση γ' του παρόντος άρθρου, δεν εξαλείφει αναδρομικά τη διακοπή της παραγραφής».

II. Από τις διατάξεις του άρθρου 1167 Α.Κ προκύπτει ότι μετά τον θάνατο του επικαρπωτού, εφόσον δεν ωρίσθη άλλως κατά την σύσταση της επικαρπίας, επέρχεται αυτοδικαίως απόσβεση του εμπραγμάτου δικαιώματος της επικαρπίας, επί της οποίας επεβλήθη η κατάσχεση, με αποτέλεσμα να εκλείπει πλέον το αντικείμενο της επιβληθείσης κατασχέσεως.

Εξάλλου από τις διατάξεις του άρθρου 88 παρ. 1° και 2 του ν. 2362/1995 «Περί Δημοσίου Λογιστικού» συνάγεται κατ' αρχήν με επιχείρημα εξ αντιδιαστολής ότι αν αρθεί η κατάσχεση χωρίς αίτηση του οφειλέτου - οίκοθεν από την επιβαλούσα αυτήν αρμοδία αρχή- η διακοπείσα δια της κατασχέσεως παραγραφή των χρηματικών απαιτήσεων του Δημοσίου, θεωρείται ότι δεν έλαβε χώρα, κατά πλάσμα δικαίου, συναγόμενο ερμηνευτικώς και από τις αναλόγου περιεχομένου διατάξεις των άρθρων 263, 265, 1273 και 1280 Α.Κ., οι οποίες εφαρμόζονται και για τις απαιτήσεις του Δημοσίου κατά την πρόβλεψη της παρ. 4 του αρθρ. 88 του Ν. 2362/1995, υπό την επιφύλαξη των ειδικότερων ρυθμίσεων του ιδίου άρθρου.

Το ανωτέρω συμπέρασμα ωστόσο και η αντίστοιχη ερμηνευτική θέση, προϋποθέτουν ότι αίρεται κατάσχεση ενεργός επί εμπραγμάτου δικαιώματος του οφειλέτου (ή του συνοφειλέτου ή τρίτου εγγυητή αυτών) υπάρχοντος κατά τον χρόνο της άρσεως της κατασχέσεως. iVIóvov υπό την εκδοχή αυτή ευρίσκει νόημα η αναδρομική αναίρεση των εννόμων συνεπειών της άρσεως της κατασχέσεως επί του πεδίου της παραγραφής, συνισταμένη στην παραδοχή ότι δια της οίκοθεν άρσεως της κατασχέσεως ο δανειστής ανακαλεί αναδρομικώς και την δι' αυτής απευθυνθείσα προς τον οφειλέτη έντονη όχληση για την καταβολή του χρέους.

Κατά συνέπεια των ανωτέρω, η άρση της κατασχέσεως επικαρπίας, αποσβεσθείσης δια του θανάτου του επικαρπωτού - οφειλέτου, κατόπιν αιτήσεως του έχοντος έννομο συμφέρον πρώην ψιλού και νυν πλήρους κυρίου ο οποίος άλλωστε δύναται να ζητήσει την ακύρωση και διαγραφή της κατασχέσεως και από το δικαστήριο κατ' άρθρο 74 του ΚΕΔΕ (βλ. Μπρίνιας: «Κατάσχεσις επικαρπίας και ψιλής κυριότητος» σε τιμητικό τόμο για τον Γ. Ράμμο σελ. 743) - δεν συνιστά λόγο αναδρομικής εξαλείψεως της επελθούσης, δια της επιβολής της κατασχέσεως, διακοπής της παραγραφής κατ' άρθρο 88 παρ. 2 του Ν. 2362/1995 (σχετ. Γνωμ. Ν.Σ.Κ. 61/1958, Βασιλείου Παπαχρήστου, «Παραγραφές υπέρ και κατά του Δημοσίου», έκδοση 1996, σελ. 118, Βασιλείου Μαρκόσογλου, «Διοικητική Εκτέλεσις», έκδοση 1978, σελ. 673).

Αντίθετη ερμηνευτική εκδοχή, αντιμετωπίζουσα τυπολατρικώς το ζήτημα, αφενός μεν δεν αξιολογεί τον στενό δεσμό μεταξύ κατασχεθείσης επικαρπίας και ψιλής κυριότητας, αφ' ετέρου δε, έχει ως ουσιαστικό αποτέλεσμα να αναγκάζει το Δημόσιο να αρνείται να προβεί συναινετικώς σε άρση επιβληθείσης κατασχέσεως επί επικαρπίας μετά τον θάνατο του επικαρπωτού και την απόσβεση του δικαιώματος επί του οποίου επεβλήθη η κατάσχεση, και να υποχρεώνει τον τρίτο, πρώην ψιλό κύριο, σε άσκηση ανακοπής - κατ' άρθρο 74 του ΚΕΔΕ - προς αντίκρουση της οποίας κανένα ουσιώδη και βάσιμο ισχυρισμό δεν φαίνεται να δύναται να αντιτάξει το Δημόσιο. Μια τέτοια συμπεριφορά, όμως, ουδόλως συνάδει προς τις αρχές της καλής πίστεως και της χρηστής διοικήσεως, οι οποίες πρέπει να διέπουν την δράση του Δημοσίου, υπό οποιανδήποτε ιδιότητα και αν ενεργεί αυτό, ουδέ δύναται να επιβάλλεται από το νόμο.

III. Εν προκειμένω - όπως προκύπτει από το τεθέν πραγματικό του ερωτήματος από την ερωτώσα Διεύθυνση - στην Δ.Ο.Υ. Νέου Ηρακλείου Αττικής εβεβαιωθη εις βάρος του οφειλέτου Αντωνίου Παύλου χρέος, το οποίο σήμερα ανέρχεται σε 139.959,69 ευρώ. Με το υπ' αριθμ. 6979/30-12-1992 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Αθηνών Ιωάννη Γουβέλη, ο οφειλέτης μετεβίβασε την ψιλή κυριότητα ακινήτου του στην εγγονή του Ελένη Πανταζοπούλου, παρακρατώντας την επικαρπία αυτού υπέρ του ιδίου και της συζύγου του. Για τη διασφάλιση της απαιτήσεως αυτής η ανωτέρω Δ.Ο.Υ. επέβαλε την υπ' αριθμ. 7375/3-3-1994 κατάσχεση επί του εμπραγμάτου δικαιώματος της επικαρπίας του ανωτέρω ακινήτου και εν συνεχεία εξέδωσε τα υπ' αριθμ. 2132/3-2-1999 και 18530/16-3-2003 προγράμματα πλειστηριασμού. Στις 15-8-1996 ο ανωτέρω οφειλέτης απεβίωσε και οι κληρονόμοι αυτού (σύζυγος και τέκνα) απεδέχθησαν την κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής, ενώ ακολούθως συνέταξαν την υπ' αριθμ. 9090/20-3-1997 έκθεση απογραφής κληρονομιαίας περιουσίας. Στις 5-11-2002 απεβίωσε και η σύζυγος του οφειλέτου. Με την υπ' αριθμ. πρωτ.706/13-1-2006 αίτηση της η εγγονή του θανόντος οφειλέτου -πρώην ψιλή και ήδη πλήρης κυρία του ακινήτου- εζήτησε την άρση της επιβληθείσης κατασχέσεως της επικαρπίας αυτού.

IV. Κατ' ακολουθίαν των ανωτέρω, επί του τεθέντος ερωτήματος το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους (Β' Τμήμα) εγνωμοδότησε ομοφώνως ότι η κατόπιν αιτήσεως του πρώην ψιλού και ήδη πλήρους κυρίου, άρση, εκ μέρους του Δημοσίου της επιβληθείσης κατασχέσεως επικαρπίας, αποσβεσθείσης ήδη δια του θανάτου του επικαρπωτού  (οφειλέτου), δεν συνιστά λόγο αναδρομικής εξαλείψεως της επελθούσης, δια της επιβολής κατασχέσεως, διακοπής της παραγραφής, κατ' άρθρο 88 παρ. 2 του ν. 2362/1995.

Εθεωρήθη
Αθήνα, 9-4-2008