H ετήσια άδεια των εργαζομένων. - Βασικές διατάξεις που ρυθμίζουν την άδεια

Αρθρο του ΜΙΛΤΙΑΔΗ Κ. ΛΕΟΝΤΑΡΗ
Οικονομολόγου - Εργασιολόγου

Όλοι οι εργαζόμενοι, που συνδέονται με τον εργοδότη τους με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου, αορίστου ή ορισμένου χρόνου, ανεξαρτήτως ιδιότητας αυτών (υπάλληλοι, εργατοτεχνίτες, υπηρετικό προσωπικό) ή τρόπου αμοιβής τους και αδιαφόρως νομικού τύπου ή μορφής του εργοδότη (επιχείρηση, οργανισμός, δημόσιο κ.λπ.), δικαιούνται κανονική ετήσια άδεια με πλήρεις αποδοχές και επίδομα άδειας. H διάρκεια της άδειας, οι προϋποθέσεις και οι λοιποί όροι χορηγήσεως αυτής ορίζονται από το νόμο. Βασικά από τις διατάξεις του Α.N. 539/45, όπως τροποποιήθηκαν και ισχύουν σήμερα.

Δημοσίας τάξεως είναι οι διατάξεις των νόμων που αφορούν την άδεια των μισθωτών, γι’ αυτό και αντίθετες προς αυτές συμφωνίες των μερών είναι άκυρες. Άκυρη η συμφωνία εργοδότη και μισθωτού περί μη χορηγήσεως αυτούσιας της άδειας, έστω κι αν καταβάλλονται οι αποδοχές και το επίδομα αδείας (AΠ 1682/82). Παραίτηση του εργαζομένου από το δικαίωμα λήψεως της κανονικής αδείας είναι άκυρη (απόφ. Αρείου Πάγου 677/2012 Τμ. B1).

Όλοι οι μισθωτοί (υπάλληλοι, εργατοτεχνίτες, υπηρετικό προσωπικό) έχουν τα ίδια δικαιώματα σχετικά με τη διάρκεια και τις παροχές της άδειας.

Παραγραφή των αξιώσεων του μισθωτού επί των αποδοχών της άδειας και του επιδόματος άδειας επέρχεται μετά πενταετία (άρθρο 250 Αστικού Κώδικα και αποφάσεις AΠ 414/64, 426/74 Tμ. B ).

H αξίωση του μισθωτού για την προσαύξηση κατά 100% επί των αποδοχών της άδειας (όταν από πταίσμα του εργοδότη δεν έλαβε ο μισθωτός την άδειά του μέσα στο ημερολογιακό έτος που την εδικαιούτο) υπόκειται, επίσης, σε πενταετή παραγραφή (AΠ 413/80).

Σύμφωνα με τη ρύθμιση του άρθρου 1 του N. 3302/2004:

α) Kατά το πρώτο ημερολογιακό έτος (δηλ. κατά το έτος προσλήψεως) ο μισθωτός δικαιούται να ζητήσει και ο εργοδότης υποχρεούται να χορηγήσει σ αυτόν τμήμα της άδειας του πρώτου έτους (2 εργάσιμες ημέρες για κάθε μήνα απασχολήσεως). H αναλογία αυτής της πρώτης άδειας πρέπει να χορηγηθεί μέχρι 31 Δεκεμβρίου του έτους προσλήψεως.

β) Κατά το δεύτερο ημερολογιακό έτος, ο μισθωτός δικαιούται και πάλι να λάβει τμηματικά την άδειά του, σύμφωνα με τους υπολογισμούς που γίνονται και στο πρώτο έτος προσλήψεως. Πάντως, είτε τμηματικά είτε ολόκληρη την άδεια του δευτέρου ημερολογιακού έτους πρέπει να τη λάβει ο μισθωτός μέχρι την 31 Δεκεμβρίου του έτους αυτού.

γ) Από το τρίτο ημερολογιακό έτος και μετά, ο μισθωτός δικαιούται να λάβει ολόκληρη την άδεια του έτους αυτού. Tο δικαίωμα του μισθωτού αρχίζει από την 1 Ιανουαρίου του συγκεκριμένου έτους και θα ασκηθεί, φυσικά, κατόπιν συνεννοήσεως και συμφωνίας με τον εργοδότη, όπως προβλέπουν οι κείμενες περί αδείας διατάξεις (AN 539/45).

'Ετσι, λοιπόν, οι μισθωτοί που προσλήφθηκαν σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο του έτους 2012, πρέπει μέχρι την 31.12.2021 να έχουν λάβει την άδεια και το επίδομα αδείας που τους αναλογεί για το πρώτο ημερολογιακό έτος, κατά τα ανωτέρω εκτεθέντα. Όποιος δεν έλαβε, από υπαιτιότητα του εργοδότη, την άδεια του 2021 (έτους προσλήψεως) θα την πληρωθεί σε χρήμα, με προσαύξηση 100%. Κατά το δεύτερο ημερολογιακό έτος (2022), ο μισθωτός, που προσλήφθηκε το 2021, δικαιούται πάλι να λάβει την άδειά του τμηματικά, όπως και κατά το πρώτο ημερολογιακό έτος. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του N. 3302/2004, ολόκληρη την άδεια του δευτέρου έτους θα λάβει μόνο εάν απασχοληθεί στον εργοδότη του ολόκληρο το ημερολογιακό έτος από 1.1.2022 μέχρι 31.12.2022. Εάν αποχωρήσει ή απολυθεί πριν την 31 Δεκεμβρίου 2022 δικαιούται να λάβει μόνον τμήμα της άδειας του δευτέρου έτους, ανάλογο με το χρόνο που απασχολήθηκε από την 1.1.2022 μέχρι την ημερομηνία διακοπής της σχέσεως εργασίας. Από το τρίτο ημερολογιακό έτος, δηλαδή, από 1.1.2023, ο εν λόγω μισθωτός δικαιούται ολόκληρη την άδεια του έτους αυτού, έστω και εάν αποχωρήσει ή απολυθεί πριν τη λήξη του έτους.

Ακολουθεί συνοπτικός πίνακας που εμφαίνει τις ημέρες της άδειας που δικαιούνται οι μισθωτοί, ανάλογα με τα χρόνια υπηρεσίας στον αυτό ή διαφορετικούς εργοδότες, όταν δεν έχουν κλείσει συνολική υπηρεσία 10 ετών στον ίδιο εργοδότη ή 12 ετών συνολική προϋπηρεσία σε διάφορους εργοδότες.

Ετήσια άδεια διάρκειας 5 εβδομάδων

Από 1.1.2000 εργαζόμενοι που έχουν συμπληρώσει υπηρεσία 10 ετών στον ίδιο εργοδότη ή προϋπηρεσία 12 ετών σε οποιοδήποτε εργοδότη και με οποιαδήποτε σχέση εργασίας, δικαιούνται άδεια 30 εργάσιμων ημερών, αν εφαρμόζεται σύστημα εξαήμερης εβδομαδιαίας εργασίας ή 25 εργάσιμων ημερών, αν εφαρμόζεται σύστημα πενθήμερης εβδομαδιαίας εργασίας. Aκολουθεί δεύτερος πίνακας που δείχνει τις ημέρες της άδειας που δικαιούνται οι μισθωτοί από 1.1.2000 και εφεξής: ανάλογα με τα χρόνια υπηρεσίας, όταν έχουν κλείσει δέκα (10) έτη υπηρεσίας στον ίδιο εργοδότη ή 12 έτη συνολικής προϋπηρεσίας σε διάφορους εργοδότες.

Πότε χορηγείται η άδεια. Κατάτμηση αυτής.

Α) Χρόνος χορηγήσεως της άδειας

Kατ’ αρχήν, ο χρόνος που θα λάβει ο μισθωτός την άδεια, την οποία δικαιούται, κανονίζεται με συμφωνία μεταξύ αυτού και του εργοδότη του. Πάντως, ο τελευταίος υποχρεούται να χορηγήσει την άδεια στο μισθωτό που υπέβαλε σχετικό αίτημα μέσα σε δύο μήνες από τη διατύπωση του αιτήματος. Επίσης, ο εργοδότης υποχρεούται να χορηγήσει τις μισές τουλάχιστον άδειες (των δικαιούχων μισθωτών του) μέσα στο διάστημα μεταξύ 1ης Mαΐου και 30ης Σεπτεμβρίου κάθε έτους (άρθρο 4 παρ. 1 Α.N. 539/45, Α.Π. 1013/87).

Μετά τη δημοσίευση του N. 4504/66, δεν απαιτείται πλέον η υποβολή αιτήσεως εκ μέρους του εργαζομένου προς τον εργοδότη ως προϋπόθεση για τη χορήγηση της άδειας O εργοδότης είναι υποχρεωμένος, πριν λήξει το ημερολογιακό έτος, να χορηγήσει σε όλους τους μισθωτούς της επιχειρήσεώς του την άδεια που δικαιούνται, έστω κι αν δεν τη ζήτησαν (άρθρο 4 παρ. 1 εδ. 2 Α.N. 539/45, όπως αυτό προστέθηκε με την παρ. 15 του άρθρου 3 του N. 4504/66, αλλά και άρθρο 1 N. 3302/2004).

B) Κατάτμηση της άδειας (μετά το N. 4093/2012)

O νόμος επέτρεπε την κατ’ εξαίρεση χορήγηση της ετήσιας άδειας του μισθωτού σε δύο ή περισσότερες περιόδους, υπό ορισμένες προϋποθέσεις (άρθρο 7 N. 549/77, που είχε τροποποιηθεί με το άρθρο 6 του N. 3846/2010). Mε το N. 4093/2012 (περ. 3 υποπαραγράφου IA.14 άρθρο πρώτο αυτού) επαναρυθμίζεται η διαδικασία αυτή, ως ακολούθως.

Καθιερώνονται τρεις περιπτώσεις τμηματικής χορηγήσεως της ετήσιας άδειας του μισθωτού εντός του αυτού ημερολογιακού έτους:

α) Όταν υπάρχει ιδιαίτερα σοβαρή ή επείγουσα ανάγκη της επιχειρήσεως, επιτρέπεται η χορήγηση της άδειας σε δύο περιόδους. Στην περίπτωση αυτή, η πρώτη περίοδος της άδειας δεν μπορεί να περιλαμβάνει λιγότερες των έξι (6) εργάσιμες ημέρες επί εξαήμερης εβδομαδιαίας εργασίας και των πέντε (5) εργάσιμες ημέρες επί πενθήμερης εβδομαδιαίας εργασίας. Για τους ανήλικους εργαζόμενους, η πρώτη περίοδος πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον δώδεκα (12) εργάσιμες ημέρες.

β) Μετά από έγγραφη αίτηση του εργαζόμενου, επιτρέπεται η κατάτμηση του χρόνου άδειας και σε περισσότερες των δύο περιόδους, από τις οποίες η μία πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον δώδεκα (12) εργάσιμες ημέρες επί εξαήμερης εβδομαδιαίας εργασίας ή δέκα (10) εργάσιμες ημέρες επί πενθήμερης εβδομαδιαίας εργασίας και για τους ανήλικους δώδεκα (12) εργάσιμες ημέρες σε κάθε περίπτωση.

γ) Σε επιχειρήσεις που απασχολούν τακτικό και εποχικό προσωπικό και παρουσιάζουν ιδιαίτερη σώρευση εργασίας, που οφείλεται στο είδος των εργασιών τους, σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο του έτους, ο εργοδότης δύναται (με απόφασή του) να χορηγεί, μόνο στο τακτικό προσωπικό, το τμήμα της άδειας των 12 ή 10 εργάσιμων ημερών (επί εξαήμερης ή πενθήμερης εβδομαδιαίας εργασίας, αντίστοιχα), οποτεδήποτε εντός του ημερολογιακού έτους.

H αίτηση του εργαζομένου, καθώς και η (μονομερής) απόφαση του εργοδότη για τμηματική χορήγηση της άδειας δεν απαιτείται να έχουν την έγκριση της αρμόδιας υπηρεσίας του Σ.E.Π.E., αλλά πρέπει να διατηρούνται στην επιχείρηση επί πέντε (5) έτη.

Τμηματική χορήγηση της άδειας του πρώτου έτους (κατ’ άρθρα 6 N. 3144/2003 και 1 N. 3302/2004)

Το άρθρο 6 του N. 3144/2003 κατ’ αρχήν και το άρθρο 1 του N. 3302/2004 κατόπιν όρισαν ότι κάθε μισθωτός, στη διάρκεια του πρώτου έτους (δωδεκαμήνου) συνεχούς απασχολήσεως στον αυτό εργοδότη, δικαιούται να ζητήσει και να λάβει ποσοστό της ετήσιας κανονικής άδειας με αποδοχές κατ’ αναλογία με το χρόνο απασχολήσεώς του από την ημέρα προσλήψεως μέχρι την ημέρα που θα λάβει το τμήμα.

Ανήλικοι μισθωτοί. Το άρθρο 7 του N. 1837/89 ορίζει ότι η κανονική άδεια χορηγείται σ αυτούς κατά την περίοδο των σχολικών θερινών διακοπών σε συνεχείς ημέρες. Το μισό της κανονικής άδειας μπορεί να χορηγηθεί και σε άλλες χρονικές περιόδους, αν το ζητήσει ο ανήλικος μισθωτός.

Χορήγηση των αδειών ολόκληρου του προσωπικού ταυτοχρόνως

Όλο και περισσότερες επιχειρήσεις εφαρμόζουν το σύστημα της ομαδικής άδειας, δηλαδή, χορηγούν τις άδειες σε ολόκληρο το προσωπικό τους ταυτόχρονα την ίδια εποχή (κατά κανόνα τους θερινούς μήνες). Αυτό μπορεί να γίνει, βέβαια, με συμφωνία εργοδότη και μισθωτών ή και μονομερώς από τον εργοδότη με βάση το διευθυντικό δικαίωμα που έχει αυτός. Στην δεύτερη περίπτωση, οπωσδήποτε, δημιουργούνται ορισμένα θέματα, τα οποία εξετάζονται στη συνέχεια. Τούτο, επειδή μερικοί μισθωτοί πιθανόν να μη συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις λήψεως της πρώτης άδειας, κατά τον χρόνο χορηγήσεως των ομαδικών αδειών, οπότε θα πρέπει να συναινέσουν να λάβουν πρόωρα την άδειά τους. Αλλά και σε κάθε περίπτωση απαιτείται η συναίνεση του μισθωτού για το χρόνο που θα λάβει την άδειά του, αλλιώς ο εργοδότης περιέρχεται σε υπερημερία και οφείλει τις αποδοχές του χρόνου κατά τον οποίο δεν απασχόλησε τους μισθωτούς του. Πάνω στο θέμα της ομαδικής χορηγήσεως των αδειών στο προσωπικό, το Υπουργείο Εργασίας έκαμε δεκτά τα ακόλουθα:

α) Οι μισθωτοί που έχουν συμπληρώσει δωδεκάμηνη υπηρεσία στον εργοδότη τους κατά το χρόνο της ομαδικής χορηγήσεως των αδειών και δεν έχουν λάβει ως τότε την άδειά τους, θα συμμετάσχουν στην ομαδική άδεια. Εκείνοι, όμως, που έτυχε να τη λάβουν νωρίτερα, θα απόσχουν επίσης από την εργασία κατά το χρόνο της ομαδικής άδειας, αφού η επιχείρηση θα αργεί. Και εάν μεν εγνώριζαν ότι η επιχείρηση εφαρμόζει το σύστημα της ομαδικής χορηγήσεως αδειών και είχαν συμφωνήσει ρητώς ή σιωπηρώς, δεν δικαιούνται να λάβουν τις αποδοχές αυτών των ημερών (της ομαδικής άδειας). Σε αντίθετη περίπτωση (αν δηλαδή δεν εγνώριζαν ή δεν είχαν συμφωνήσει με το σύστημα) δικαιούνται τις αποδοχές όλων των εργασίμων ημερών, που περιλαμβάνονται στο χρονικό διάστημα της ομαδικής άδειας, κατά τις περί υπερημερίας διατάξεις του Αστικού Κώδικα.

β) Τα ίδια ισχύουν και για τους μισθωτούς που δεν έχουν συμπληρώσει δωδεκάμηνο κατά τον χρόνο χορηγήσεως ομαδικά των αδειών. Εάν δεν γνώριζαν ή δεν είχαν συμφωνήσει (κατά την πρόσληψή τους) με το σύστημα της ομαδικής χορηγήσεως των αδειών, δικαιούνται να απαιτήσουν τις αποδοχές των ημερών που αργεί η επιχείρηση, κατά τις περί υπερημερίας διατάξεις του Α.Κ. και στη συνέχεια να λάβουν την κανονική τους άδεια, μεμονωμένα, όταν συμπληρώσουν το βασικό (12μηνο). Εάν εγνώριζαν όμως, το σύστημα αυτό και το αποδέχθηκαν, μπορούν είτε να απόσχουν από την εργασία τους κατά το χρονικό διάστημα των ομαδικών αδειών (που δεν λειτουργεί η επιχείρηση), χωρίς να δικαιούνται το μισθό τους και να λάβουν αργότερα την άδειά τους όταν κλείσουν 12μηνη υπηρεσία είτε να λάβουν ενωρίτερα την άδειά τους (πριν κλείσουν 12μηνο) μαζί με τους άλλους μισθωτούς κατά το χρόνο της ομαδικής χορηγήσεως των αδειών. Στη δεύτερη περίπτωση, δεν δικαιούνται να διεκδικήσουν άλλη άδεια (όταν κλείσουν 12μηνη υπηρεσία) μέσα στο ίδιο ημερολογιακό έτος.

Από την παραπάνω ανάλυση γίνεται σαφές ότι οι επιχειρήσεις, που επιθυμούν την εφαρμογή του συστήματος χορηγήσεως ομαδικώς των αδειών του προσωπικού τους, είναι σκόπιμο να συνάπτουν έγγραφες συμβάσεις προσλήψεως των μισθωτών, στις οποίες να αναφέρεται ρητά το ισχύον σύστημα αδειών και αν υπάρχει εσωτερικός κανονισμός εργασίας να περιλαμβάνεται και σ αυτόν σχετικός όρος. Έτσι, θα αποφεύγονται απολύτως οι παρεξηγήσεις και οι προστριβές με το προσωπικό.

H ρύθμιση του άρθρου 6 του N. 3144/2003 προσφέρει σημαντική βοήθεια στο θέμα των ομαδικών αδειών του προσωπικού των επιχειρήσεων, αφού παρέχει δυνατότητα χορηγήσεως τμήματος της ετήσιας κανονικής άδειας σε όλους τους μισθωτούς κατά το πρώτο έτος απασχολήσεώς τους σε συγκεκριμένο εργοδότη, ανάλογου με το χρόνο απασχολήσεως του μισθωτού από την έναρξη της εργασιακής σχέσεως μέχρι την ημέρα χορηγήσεως των ομαδικών αδειών. Για το υπόλοιπο της άδειάς τους ισχύουν τα παραπάνω αναπτυχθέντα.

Σχετικά με την ευρισκόμενη σε άδεια μητρότητας κατά το χρόνο ομαδικής χορηγήσεως των αδειών μισθωτό, η υπ’ αριθμ. C-342/01 απόφαση του Δικ. Eυρ. Κοινοτήτων έχει δεχθεί, επίσης, ότι δεν θεωρείται ότι έλαβε την κανονική της άδεια και η μισθωτός αυτή, αλλά ότι πρέπει να λάβει την άδειά της σε άλλο χρόνο (ΔEN 2006 σ. 34).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Για όλα τα άλλα θέματα, που σχετίζονται με την ετήσια άδεια των μισθωτών (άδεια μισθωτών εποχιακών και ξενοδοχειακών επιχειρήσεων, άδεια επί διαλείπουσας και εκ περιτροπής εργασίας, υπολογισμός αποδοχών, ασφαλιστικών εισφορών και κρατήσεων φόρου εισοδήματος επί αποδοχών και επιδόματος αδείας, βιβλίο αδειών και γνωστοποίηση ηλεκτρονικά στο ΣΕΠΕ - ΟΑΕΔ - ΙΚΑ των αδειών που χορηγήθηκαν κάθε χρόνο (σύστημα ΕΡΓΑΝΗ) με το έντυπο Ε11) κ.λπ. βλ. σε Μ. Λεοντάρη ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 2014.

------------------

(1) Προσαύξηση κανονικής άδειας μετά 25 έτη υπηρεσίας. Σύμφωνα με το άρθρο 3 της από 2.4.2008 εθνικής γενικής συλλογικής συμβάσεως εργασίας, υπάλληλοι και εργατοτεχνίτες, μετά τη συμπλήρωση εικοσιπενταετούς (25 ετών) υπηρεσίας στον ίδιο ή διάφορους εργοδότες, δικαιούνται από 1.1.2008, μία (1) επιπλέον εργάσιμη ημέρα κανονικής άδειας, δηλαδή συνολικά 31 ημέρες άδειας για εργαζόμενους 6 ημέρες την εβδομάδα και 26 ημέρες άδειας για τους εργαζόμενους με το σύστημα των 5 εργασίμων ημερών την εβδομάδα.

(2) Bλ. άρθρο 4 παρ. 1 Α.N. 539/45: «H χρονική περίοδος χορηγήσεως της αδείας κανονίζεται μεταξύ εργοδότου και μισθωτού..».